Wanneer personen, objecten of diensten met een dreiging worden geconfronteerd, kan de Nederlandse overheid gevraagd worden om veiligheid te bieden. Deze bescherming is geregeld in het stelsel bewaken en beveiligen.
Het doel: (terroristische) aanslagen voorkomen op en waarborgen dat deze personen, objecten of diensten ondanks de dreiging zo veilig en ongestoord mogelijk kunnen functioneren. Hier zijn veel partijen bij betrokken, zoals het Openbaar Ministerie, de politie, de Koninklijke Marechaussee, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, lokale overheden en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
Verantwoordelijkheden NCTV
De NCTV heeft in het stelsel bewaken en beveiligen twee verantwoordelijkheden. Ten eerste is de NCTV stelselverantwoordelijke, wat betekent dat de NCTV de coördinatie van het stelsel beheert: van informatievoorziening, duiding en analyse tot besluitvorming en uitvoering. De NCTV zorgt ervoor dat de taken en rollen goed worden verdeeld en dat de juridische kaders waarbinnen dat gebeurt helder zijn, zodat het stelsel adequaat kan functioneren. Ook evalueert de NCTV (de werking van) het stelsel, als onderdeel van kwaliteitsbewaking.
Daarnaast heeft de NCTV een bijzondere (meer operationele) verantwoordelijkheid voor een beperkte groep personen, objecten en diensten: het zogenoemde rijksdomein. De Coördinator Bewaken en Beveiligen (CBB) van de NCTV besluit namens de minister tot het nemen van bewakings- en beveiligingsmaatregelen voor de groepen die binnen dit rijksdomein vallen. Hiertoe verzamelt, evalueert, analyseert en beoordeelt de NCTV verkregen informatie van onder andere het Openbaar Ministerie, de politie, en de opsporings-, inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
Wanneer wordt er bewaakt en beveiligd?
Uitgangspunt van het stelsel is dat personen zelf verantwoordelijk zijn voor hun veiligheid. Daarnaast moeten werkgevers, bedrijven en instellingen maatregelen te treffen wanneer de dreiging het gevolg van de werkzaamheden. De overheid kan aanvullende maatregelen nemen als de aard en de omvang van de dreiging dermate is dat de persoon en werkgever hier zelf geen weerstand (meer) tegen kunnen bieden. Ook wordt er bewaakt en beveiligd tijdens nationale evenementen, zoals Prinsjesdag, en wanneer personen, objecten of diensten op de limitatieve lijst staan.
Decentraal domein en rijksdomein
Het stelsel bewaken en beveiligen bestaat uit een decentraal domein en een rijksdomein. In beginsel is de veiligheid van personen, objecten en diensten decentraal georganiseerd. Dat betekent dat het lokaal bevoegd gezag (burgemeester en de Hoofdofficier van Justitie) verantwoordelijk is voor het nemen van de veiligheidsmaatregelen. Deze worden over het algemeen uitgevoerd door de politie.
De NCTV is namens de rijksoverheid verantwoordelijk voor een beperkte groep personen, objecten en diensten uit het rijksdomein. Deze groep staat op een zogenoemde limitatieve lijst vanwege het nationale belang dat met hun veilig en ongestoord functioneren is gemoeid. Het limitatieve van de lijst betekent dat alle personen, objecten en diensten die niet op de lijst staan per definitie vallen onder het decentrale domein. Opname in het rijksdomein is in beginsel altijd tijdelijk. Het centraal bevoegd gezag is de minister van Justitie en Veiligheid, die haar taken heeft gemandateerd aan de NCTV. De uitvoering van de maatregelen wordt verzorgd door de politie en/of de Koninklijke Marechaussee.
In het stelsel bewaken en beveiligen is ook de samenwerking geregeld tussen het decentrale domein en het rijksdomein. Zo kan de NCTV gevraagd en ongevraagd advies geven aan het lokale gezag over te nemen beveiligingsmaatregelen, ook voor personen, objecten en diensten die niet in het rijksdomein vallen. Het komt ook voor dat een persoon, na een periode tot het rijksdomein te hebben behoord, ondergebracht wordt binnen het decentrale domein. Bijvoorbeeld wanneer hij of zij van functie of baan wisselt. Personen kunnen ook, in afstemming met de lokale autoriteiten tijdelijk worden toegevoegd aan het rijksdomein. Hiertoe beslist de NCTV namens de minister van JenV.
Het rijks- en decentrale domein zijn nauw met elkaar verbonden. De taken en bevoegdheden in beide domeinen kunnen niet los van elkaar worden uitgeoefend. Er is sprake van continue advisering, coördinatie en overdracht.
De precieze werking van het stelsel Bewaken en Beveiligen staat omschreven in de Circulaire Bewaken en Beveiligen (2019).
