Themahoofdstuk: Toenemende Russische statelijke dreiging draagt beperkt bij aan de extremistische en terroristische dreiging in Nederland
De NCTV heeft een signalerende rol aangaande ontwikkelingen in de wereld die gevolgen kunnen hebben voor de Nederlandse nationale veiligheid. Het DTN heeft tot doel om partners en publiek bewust te maken van de actuele terroristische dreiging, ongeacht de aandachtsgebieden binnen het veiligheidsdomein waaruit deze dreiging voortkomt.
Binnen het veiligheidsdomein wordt naast extremisme en terrorisme onder meer aandacht besteed aan statelijke dreigingen. Het gaat daarbij om ondermijnende activiteiten van statelijke actoren die een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid, zoals desinformatiecampagnes, spionage en cyberaanvallen. Hoewel extremisme/terrorisme en statelijke dreigingen soms samenkomen, zoals bij ‘state sponsored terrorism’, zijn het over het algemeen relatief gescheiden aandachtsgebieden. Er zijn echter wel degelijk dwarsverbanden. De Russische statelijke dreiging, die de afgelopen jaren toenam, manifesteert zich deels in interacties tussen Rusland en westerse anti-institutioneel- en rechts-extremisten. Juist dit deel van de Russische dreiging kan gevolgen hebben voor de extremistische en terroristische dreiging in verschillende westerse landen, waaronder Nederland.
Invloed van de toenemende Russische statelijke dreiging op de extremistische en terroristische dreiging in Nederland
Sinds enige jaren is sprake van een toenemende statelijke dreiging vanuit Rusland. Denk hierbij aan de militaire dreiging, spionage, zowel fysieke als digitale sabotage en ondermijnende beïnvloeding. Rusland ontplooit heimelijke beïnvloeding, zowel in het fysieke als in het digitale domein, gericht op het beïnvloeden van het publieke debat en het politiek-bestuurlijke besluitvormingsproces. Zo organiseerde Rusland sinds het begin van de oorlog in Oekraïne op heimelijke wijze verschillende zogenaamde ‘vredesdemonstraties’ in Nederland. Russische desinformatie vindt in Nederland en andere westerse landen weerklank in anti-institutionele, radicaal-rechtse en rechts-extremistische bewegingen. Russische narratieven passen binnen de ideologie en de eigen agenda van deze bewegingen.
Interacties tussen Russische actoren en extremisten vormen geen nieuw fenomeen. In het kader van het ondermijnen van westerse democratieën vond ook in het verleden reeds interactie plaats met extremistische en terroristische groeperingen. De intentie van Russische actoren is om een wig te drijven tussen westerse landen en om de bestaande tegenstellingen in westerse samenlevingen te vergroten. In de afgelopen tien tot vijftien jaar is deze interactie toegenomen. Russische actoren handelen hierbij veelal opportunistisch, lang niet altijd is er sprake van een gestructureerde en gecoördineerde inzet vanuit de centrale overheid. Russische actoren handelen vaak eigenstandig op grond van eigen belangen en overtuigingen, maar wel regelmatig op een wijze die rekening houdt met de Russische overheid, of waarvan zij denken dat die samenvalt met de belangen van de centrale Russische overheid.
Beweegredenen voor interactie
Dat er vanuit Rusland interactie plaatsvindt met westerse extremisten wil niet automatisch zeggen dat de Russische overheid of een andere Russische actor daar de initiator van is. Interactie is een wederzijds proces met meerdere partijen en het initiatief gaat ook regelmatig van extremisten uit. In hoeverre het initiatief nu precies bij welke partij ligt en hoe gelijkwaardig de interactie is, is vaak moeilijk te zeggen.
Voor de Russische overheid zijn interacties met anti-institutioneel- en rechts-extremisten onderdeel van een bewuste en veel bredere strategie van ondermijning van westerse democratieën. Die strategie wordt gedreven door pragmatisme en opportunistisch ingevuld. Lang niet altijd wordt de voorwaarde gesteld dat personen en groepen waarmee interactie plaatsvindt op de eigen politieke en ideologische golflengte zitten. Voorop staat dat de interactie het gewenste ondermijnende effect kan hebben. Elk gedachtegoed, elke groepering en elke gebeurtenis die zich leent voor beïnvloeding en het zaaien van verdeeldheid kan worden aangegrepen in het kader van ondermijning. Men richt zich dan ook op veel meer groepen in westerse samenlevingen dan alleen anti-institutioneel- en rechts-extremisten.
Omgekeerd, kan het vanuit het perspectief van radicale en extremistische bewegingen opportuun zijn om toenadering te zoeken tot Rusland. Wanneer er bijvoorbeeld een overlap in ideologie, belangen en politieke of sociaal-maatschappelijke standpunten wordt waargenomen, kan men Rusland beschouwen als een bondgenoot die (deels) vergelijkbare doelen nastreeft. De steun die kan voortvloeien uit interactie met de Russische overheid of andere Russische actoren kan bijvoorbeeld bijdragen aan de verspreiding, normalisering en legitimering van het eigen extremistische gedachtegoed. Daarnaast kunnen Russische actoren onder meer een bron zijn van financiële middelen, kennis en contacten.
Gevolgen voor Nederlandse nationale veiligheid
Interacties tussen Russische actoren en anti-institutioneel- en rechts-extremisten komen in ons land minder vaak voor dan in een aantal andere westerse landen. Maar anti-institutioneel- en rechts-extremisme zijn transnationale fenomenen. De beïnvloeding daarvan, ten gevolge van interacties met statelijke actoren, kan daarom ook effecten hebben in Nederland, zelfs wanneer die interacties veelal in het buitenland plaatsvinden. Wanneer bondgenoten slachtoffer worden van dergelijke activiteiten, kan dat indirect ook onze positie verzwakken. Anti-institutionele en rechts-extremistische complottheorieën en desinformatie stoppen bovendien niet aan één of andere denkbeeldige grens, maar vinden via internet en sociale media ook hun weg naar Nederland, waar zij net zo goed schade aanrichten. Zo heeft een deel van de dreiging die van statelijke actoren en hun proxy’s richting Nederland uitgaat betrekking op het voeden van transnationale extremistische fenomenen, waar ons land (vooralsnog) veelal indirect, vanuit het buitenland, de gevolgen van ondervindt.
De gevolgen van de interactie tussen Russische actoren en westerse anti-institutioneel- en rechts-extremisten zien in Nederland vooral op de sociale en politieke stabiliteit en de democratische rechtsorde. Wanneer Russische actoren anti-institutionele, radicaal-rechtse en rechts-extremistische desinformatie en complottheorieën helpen verspreiden en daarmee extremistische elementen in onze samenleving versterken, kan dat onder meer bijdragen aan maatschappelijke onrust, (politieke) polarisatie, oplopende spanningen tussen (etnische) bevolkingsgroepen, ondermijning van democratische en maatschappelijke instituties en intimidatie en bedreiging richting personen die voor die instituties werken, zoals politici, rechters, wetenschappers en journalisten.
Daarnaast kunnen interacties tussen Russische actoren en extremistische bewegingen de extremistische en terroristische dreiging die van die bewegingen uitgaat vergroten. In Nederland is dat nog niet gebeurd, maar dat het kan blijkt uit verschillende aanslagen in andere Europese landen.
Audiografment over het themahoofdstuk Toenemende Russische statelijke dreiging in Nederland
In dit korte audiofragment vertelt de eindredacteur wat dit nou betekent voor onze nationale veiligheid.
Audiofragment over Russische invloed op extremistische en terroristische dreiging in Nederland
6. Russische invloed op extremistische en terroristische dreiging in Nederland Dit DTN bevat een themahoofdstuk is over de Russische de invloed op de extremistische en terroristische dreiging in Nederland. Waarom is hiervoor gekozen? De NCTV heeft een signalerende rol met betrekking tot ontwikkelingen die gevolgen kunnen hebben voor de Nederlandse nationale veiligheid. De afgelopen jaren is de statelijke dreiging vanuit Rusland significant toegenomen. Er is daarbij niet alleen sprake van een militaire dreiging, maar ook van activiteiten zoals spionage, fysieke en digitale sabotage en ondermijnende beïnvloeding. Met dergelijke activiteiten wordt geprobeerd om een wig te drijven tussen westerse landen en bestaande tegenstellingen binnen westerse samenlevingen te vergroten. Een deel van de Russische dreiging heeft betrekking op interacties tussen Rusland en westerse anti-institutioneel- en rechts-extremisten. Die interacties zijn relevant voor het DTN, omdat ze gevolgen kunnen hebben voor de extremistische en terroristische dreiging in verschillende westerse landen, waaronder Nederland. Wanneer je het over Rusland hebt, heb je het dan uitsluitend over de Russische overheid? Ja, de Russische overheid en Russische veiligheidsdiensten zijn bij een deel van de interacties betrokken, maar ook andere Russische actoren houden zich ermee bezig. Sommigen hebben duidelijke banden met de overheid, maar andere niet. Er wordt veelal opportunistisch gehandeld en er is lang niet altijd sprake van een gecošrdineerde inzet vanuit de centrale overheid. Er wordt door andere Russische actoren wel regelmatig gehandeld op een manier die in lijn is met de belangen van de overheid. Omdat de interacties voor de Russische overheid onderdeel zijn van een veel bredere strategie van ondermijning, richt men zich daarbij niet alleen op anti-institutioneel- en rechts-extremisten. Het initiatief voor interactie ligt overigens lang niet altijd bij Russische actoren, maar gaat ook van de extremisten zelf uit. Waar moeten we precies aan denken bij die interacties, kun je daar wat voorbeelden van geven? Anti-institutioneel- en rechts-extremisten zoeken steun vanuit Rusland en ontvangen die ook, onder meer in de vorm van financi‘le middelen, kennis, contacten en hulp bij de verspreiding van extremistische desinformatie. Dit zien we vooral in het buitenland. De leden van de Reichsburgerbewegung die in Duitsland een staatsgreep voorbereidden, probeerden banden aan te gaan met Russische diplomaten en voerden daar ook daadwerkelijk gesprekken mee. Daarnaast ondersteunde Rusland de afgelopen jaren onder meer een soevereinenbeweging in Texas. De rechts-terroristische organisatie "The Base", waarvan de leider al jaren in Rusland woont, roept via sociale media op tot doelgerichte moordaanslagen en aanvallen op vitale infrastructuur in Oekraïne. Onder personen die Rusland rekruteert om sabotageacties uit te voeren in het kader van hybride conflictvoering bevinden zich soms ook rechts-extremisten. Zij worden bijvoorbeeld gerekruteerd door oproepen te plaatsen in rechts-extremistische chatgroepen. Rusland biedt ook een veilige haven aan westerse rechts-extremistische en rechts-terroristische groeperingen en hun leiders. De Russische overheid staat bovendien toe dat Russische rechts-extremisten paramilitaire training aanbieden aan westerse rechts-extremisten. Ook radicaal-rechtse politici in westerse landen worden benaderd en ondersteund. Zij worden betaald om Russische narratieven te verspreiden en het politieke debat in Europa te be•nvloeden. En zo zijn eigenlijk nog een hele reeks andere voorbeelden kunnen noemen. Welke gevolgen hebben de interacties tussen Russische actoren en anti-institutioneel- en rechts-extremisten voor onze nationale veiligheid? Interacties tussen Russische actoren en anti-institutioneel- en rechts-extremisten komen in ons land minder vaak voor dan in een aantal andere westerse landen. Vooralsnog is de directe impact van het fenomeen op de Nederlandse nationale veiligheid dan ook relatief beperkt in vergelijking met die andere landen. Toch vinden wij het belangrijk om hier aandacht voor te vragen. De interactie tussen Rusland en aanhangers van extremistische bewegingen in het buitenland heeft, vanwege het transnationale karakter van die bewegingen, echter wel uitwerkingen in Nederland. Er is sprake van een ondermijnend effect op de sociale en politieke stabiliteit en de democratische rechtsorde. Het fenomeen kan ook de extremistische en terroristische dreiging die van anti-institutionele en rechts-extremistische bewegingen uitgaat vergroten, maar in Nederland is daar nog geen sprake van. Wel kan de Russische verspreiding van extremistische complottheorie‘n en desinformatie in Nederland bijdragen aan de normalisering, legitimering en verdere verspreiding van extremistische ideologie‘n, waardoor ook hier op termijn de extremistische en terroristische dreiging zou kunnen toenemen.