Rechts-terrorisme en -extremisme
Er bestaan onverminderd grote zorgen over de snelle online radicalisering en mogelijke geweldsdreiging van met name jongeren in rechts-terroristische online netwerken. Door lastige detectie kunnen individuen buiten het zicht van instanties verder radicaliseren.
De Nederlandse rechts-extremistische scene wordt voornamelijk geïnspireerd door het
identitarisme, nazisme en ultranationalisme. Ze streven naar de normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed en de bescherming van het ‘blanke ras’. Dit gebeurt zowel in georganiseerd verband als door invloedrijke individuen. Steeds vaker zoeken ze hierbij de samenwerking met andere rechts-extremisten in binnen- en buitenland. Wereldwijd hebben rechts-extremisten het gevoel het tij mee te hebben en op weg naar meer maatschappelijke acceptatie zweren de meesten geweld in ieder geval naar buiten toe af. Toch is in westerse democratieën, waaronder Nederland, sprake van geweldsincidenten die samenhangen met rechts-extremisme.
Rechts-terrorisme
De geweldsdreiging vanuit het rechts-terroristische online milieu is in Nederland grotendeels ongewijzigd. Het is mogelijk dat individuen of kleine groepjes die actief zijn binnen dit milieu overgaan tot terroristisch geweld. In deze periode vonden ook meerdere arrestaties plaats voor het aanzetten tot haat, opruiing en voorbereiding tot een terroristisch misdrijf.
In Nederland en andere westerse landen leven grote zorgen om met name het aandeel jongeren dat actief is binnen rechts-terroristische online netwerken en de snelheid waarmee sommigen radicaliseren. Vaak gaat het om jongeren, meestal jongens, die nog op zoek zijn naar een identiteit en betekenisgeving in hun leven. Hoewel dit zeker niet geldt voor alle jongeren die actief zijn binnen het rechts-terroristische milieu, is – net zoals bij jongeren in het jihadistische milieu – in veel gevallen sprake van psychiatrische en/of psychosociale problemen, weinig zelfbeheersing en een zoektocht naar spanning en provocatief gedrag. Dit maakt deze jongeren makkelijker beïnvloedbaar en vatbaar voor geweld en extremisme.
Lastige detectie beperkt zicht op leden rechts-terroristische netwerken
In totaal zijn naar schatting enkele honderden Nederlanders, merendeels minderjarigen en jongvolwassenen, actief in het rechts-terroristische online milieu. Hoewel ze in sporadische gevallen fysiek samenkomen in klein gezelschap zijn ze vooral online actief. Vaak zijn ze lid van meerdere online chatgroepen, stappen ze makkelijk over van de ene naar de andere online chatgroep en zijn ze tegelijkertijd op verscheidene online platforms actief. Daarnaast worden met regelmaat nieuwe groepen opgericht, waarvan sommige claimen leden te hebben in Nederland. Hierdoor is het lastiger zicht te krijgen op de precieze omvang van dit milieu in Nederland en op personen die actief zijn binnen deze netwerken.
Rechts-extremisme
In tegenstelling tot rechts-terroristen, propaganderen de meeste Nederlandse rechts-extremisten momenteel een geweldloos pad naar de door hun gewenste witte etnostaat. Ze willen door het normaliseren van hun gedachtegoed een dominante maatschappelijke en politieke positie bereiken om vanuit daar een witte etnostaat te realiseren. Maar om deze etnostaat te bewerkstelligen willen ze miljoenen mensen op basis van hun ras, geloof, geaardheid of onwelgevallige standpunten deporteren, iets wat niet kan zonder dat daar geweld aan te pas komt. De steeds verdergaande omarming van politici en grote groepen in de samenleving van termen als ‘remigratie’, die door rechts-extremisten gebruikt worden als omschrijving van hun deportatieplannen, baart zorgen. In uiterste gevallen kan de normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed leiden tot rechts-extremistisch gemotiveerd geweld.
Weinig directe geweldsdreiging; wel incidenten aangejaagd door rechts-extremisten
Om hun gedachtegoed te normaliseren spelen rechts-extremisten in op bestaande maatschappelijke onvrede. Binnen het huidige maatschappelijke en politieke klimaat zijn personen vatbaarder voor rechts-extremistische ideeën, wat de verspreiding vereenvoudigt. Het maakt rechts-extremistische denkbeelden voor sommigen een acceptabel onderdeel van de samenleving en een oplossing voor de door de politiek geschetste problemen. Rechts-extremisten beïnvloeden met hun racistische, antisemitische en xenofobe boodschappen thema’s waaromheen polarisatie plaatsvindt, zoals migratie en inclusiviteitsbeleid.
Aansluiting bij maatschappelijke onvrede leidt tot geweld, vernielingen en bedreigingen
In verschillende westerse democratieën is sprake van geweldsincidenten die samenhangen met rechts-extremisme, maar daar niet per se direct uit voortvloeien. Bij een deel van deze geweldsincidenten zijn personen zonder coherent extremistisch gedachtegoed overgegaan tot geweld onder invloed van rechts-extremisten of radicaal-rechtse actoren.
De meeste incidenten lijken in belangrijke mate terug te voeren op de politieke en maatschappelijke ophef die in Nederland bestaat over de komst en opvang van asielzoekers. Een dergelijke ontwikkeling vond in Nederland al eerder plaats in 2015-2016 tijdens de piek van vluchtelingenstromen richting West-Europa. Ook toen was onder andere sprake van bekladding, bedreiging, vernieling, brandstichting en mishandeling.
Rechts-extremistische netwerken groeien, betrokkenheid politieke en statelijke actoren zorgwekkend
Rechts-extremisten werken in Nederlands en internationaal verband steeds vaker samen. Dit kan gepaard gaan met meer maatschappelijke invloed. Groeperingen organiseren gezamenlijk activiteiten en bezoeken elkaars bijeenkomsten.
Samenwerkingen hebben een rekruterende functie. Groeperingen binnen het rechts-extremistische landschap richten zich op verschillende doelgroepen en kunnen dienen als voorportaal voor extremere clubs. Internationaal vooraanstaande radicaal-rechtse en rechts-extremistische individuen jagen de groei en versterking van rechts-extremistische netwerken verder aan door online hun steun uit te spreken voor acties, te spreken bij dezelfde evenementen of samen filmpjes of podcasts op te nemen. De betrokkenheid van politieke actoren hierbij baart extra zorgen, omdat het rechts-extremistische boodschappen en actoren legitimeert. Onderzoek toont verder aan dat gedragingen door charismatische politici of bekende personen, ook wanneer deze ambigue zijn, een groot effect hebben op volgers. Het draagt bij aan een normalisering van woorden of gebaren, wat invloed kan hebben op wat mensen denken en doen. Ze voelen zich gesterkt als ze denken dat een leider of invloedrijk persoon net zo denkt als zij.
Rekrutering door focus op fysiek trainen, masculiniteit en ‘blank bewustzijn’
Sommige Nederlandse rechts-extremisten nemen deel aan fysieke trainingen om het ‘blanke ras’ te kunnen beschermen, in het kader van ‘zelfverdediging’. Hier gaat in Nederland vooralsnog geen geweldsdreiging vanuit, maar kan in potentie wel het risico voor mogelijke geweldsbereidheid verhogen. In Nederland is het fysiek trainen gecombineerd met een levensstijl gericht op masculiniteit, broederschap en een ‘blank bewustzijn’ vooralsnog voornamelijk een rekruteringsmiddel om jonge mannen in aanraking te laten komen met rechts-extremistisch gedachtegoed.