Jihadisme en radicale islam
Het jihadisme blijft voor de terroristische dreiging in Europa het belangrijkst. In de eerste helft van 2025 zijn er in Europa diverse jihadistische aanslagen gepleegd en arrestaties verricht. Daarbij gaat het in verreweg de meeste gevallen om de dreiging van ISIS-aanhangers. De jihadistische dreiging in Nederland is nog steeds substantieel en daarmee ongewijzigd ten opzichte van het DTN van december 2024.
Jihadistische aanslagen en arrestaties in Europa
Het jihadisme blijft in Europa de belangrijkste terroristische dreiging. In 2024 waren er tientallen arrestaties van terrorismeverdachten met een jihadistische achtergrond. Sommigen hadden mogelijk een radicaal-islamitische achtergrond. In de eerste helft van 2025 werden er in Nederland weer personen opgepakt op verdenking van een terroristisch misdrijf met jihadistisch motief.
ISIS blijft de belangrijkste rol spelen bij de jihadistische aanslagdreiging in Europa. De meeste jihadistische aanslagen worden gepleegd door alleenhandelende daders die geïnspireerd zijn door het gedachtegoed van ISIS, maar niet direct door ISIS worden aangestuurd. Hoewel zij geen uitgesproken doelwitvoorkeur hebben, lijkt het – vanwege de symbolische waarde en de media-aandacht - alsof zij zich voornamelijk richten op Joodse of Israëlische doelwitten, personen die worden beschuldigd van ontheiliging van de islam, of evenementen waarbij grote menigtes bijeenkomen. Dit soort aanslagen door individuen zijn eenvoudig van opzet zoals een mesaanval, maar kunnen desalniettemin veel slachtoffers tot gevolg hebben. Dat is zeker het geval als met een voertuig op menigtes wordt ingereden. Aanslagen door alleenhandelende daders zijn moeilijk door autoriteiten te onderkennen. Vaak gaat het om jongeren die online radicaliseerden. Sommige aanslagen werden uitgevoerd door mensen die als (uitgeprocedeerde) asielzoeker of vluchteling in Europa verbleven.
Veel jihadisten maken deel uit van online groepen, netwerken en/of kanalen waar zij ook in contact komen met andere jihadisten. Deze netwerken strekken zich uit over landsgrenzen uit en bestaan merendeels uit tieners en jongvolwassenen. Het risico bestaat dat één persoon, enkelingen of een groep overgaan tot een geweldsdaad in Nederland, al dan niet geïnspireerd door de propaganda die verspreid wordt.
Dankzij overheidsoptreden en internationale samenwerking worden de meeste aanslagplannen bijtijds ontdekt. Met name het aantal grootschalige en complexe aanslagen blijft daardoor relatief beperkt.
Dreiging vanuit ISIS-provincies houdt aan
Naast de dreiging van geradicaliseerde individuen heeft Nederland ook te maken met de dreiging vanuit jihadistische groepen uit de zogenaamde ISIS-provincies.
ISKP blijft grootste dreiging voor West-Europa
Vooral de dreiging vanuit Islamitische Staat in de Khorasan Provincie (ISKP) richting het Westen houdt aan. ISKP heeft een internationale agenda waarbij zij ook het Westen wil treffen. ISKP tracht personen via het internet te radicaliseren. Daarnaast maakt ISKP gebruik van Centraal-Aziatische of Kaukasische netwerken, die zich vaak al langere tijd in Europa bevinden. Het is relatief eenvoudig voor jihadisten in westerse landen om in contact te komen met mediaorganisaties van ISIS-provincies. Leden van die provincies stimuleren vervolgens jihadisten in westerse landen om een aanslag te plegen. De dreiging vanuit ISIS-Syrië en ISIS-Somalië lijkt tijdelijk afgenomen. Zij hebben afgelopen periode zware militaire aanvallen te verduren gekregen, waardoor hun externe aanslagcapaciteit voorlopig verstoord lijkt.
Nederlandse uitreizigers in Syrië
In het door Ha’yat Tahrir al Sham (HTS) gecontroleerde deel van Syrië bevinden zich nog zo’n 25 volwassen uitreizigers uit Nederland. Sommigen van hen hebben zich aangesloten bij HTS. Het is momenteel niet waarschijnlijk dat Nederlandse uitreizigers in het noordwesten van Syrië de intentie hebben terug te keren naar Nederland.
Daarnaast verblijven in Noordoost-Syrië nog ongeveer 15 Nederlandse mannen in detentie en rond de 5 vrouwen en 25 minderjarigen met een Nederlandse link in opvangkampen. In algemene zin geldt dat van hen een grotere dreiging uitgaat als zij vrijkomen, omdat zij in tegenstelling tot veel uitreizigers in Noordwest-Syrië onderdeel zijn geweest van ISIS. Bovendien kan de langdurige gevangenschap onder zware omstandigheden bijdragen aan wrok tegen onder meer het Westen.
Nederlandse jihadistische beweging
Een deel van de jihadisten in Nederland is vooral actief online, waar zij extremistische en terroristische propaganda consumeren en onderling uitwisselen. In deze online groepen met gelijkgestemden kan radicalisering snel verlopen omdat een corrigerend geluid ontbreekt en extremistische taal juist wordt beloond met likes en aanmoedigingen. Transnationaal opererende terroristische organisaties, zoals ISIS, spelen hierop in door in dit soort online groepen propaganda te verspreiden en te rekruteren. Vaak gaat het om jongeren, meestal jongens, die nog op zoek zijn naar een identiteit en betekenisgeving in hun leven. Hoewel dit zeker niet geldt voor alle jongeren die actief zijn binnen het jihadistische milieu, is in veel gevallen sprake van psychiatrische of psychosociale problemen, weinig zelfbeheersing en een zoektocht naar spanning en/of provocatief gedrag. Dit maakt deze jongeren makkelijker beïnvloedbaar en vatbaar voor geweld en extremisme. In hun online zoektocht kunnen ze op een relatief laagdrempelige manier uitkomen in jihadistische groepen en chats, waar haat jegens anderen en trots op de eigen groep worden gestimuleerd. Het risico bestaat dat een van hen overgaat tot een geweldsdaad in Nederland.
De jihadistische beweging in Nederland bestaat ook uit fysieke netwerken die, geconcentreerd in enkele grote steden in Nederland, soms al tientallen jaren bestaan. Sinds enkele jaren vinden er nauwelijks arrestaties meer plaats van leden van deze fysieke netwerken wegens jihadistische activiteiten als het verspreiden van propaganda, uitreizen naar een jihadistisch strijdgebied of het voorbereiden van een aanslag. Velen van hen komen in een andere levensfase en lijken zich meer te gaan richten op andere zaken dan de ideologische strijd.
Naast de nieuwe generatie van online jihadisten en de langer bestaande netwerken zijn er nog andere groepen binnen de jihadistische beweging te onderscheiden. Zo maakt een zeer klein aantal personen deel uit van transnationale jihadistische netwerken, die verbonden zijn aan structuren van ISIS in Afghanistan, Syrië en Turkije. Vanwege hun banden en ervaring met internationale terroristische netwerken hebben zij een hoger dreigingsprofiel dan veel andere jihadisten in Nederland.
Audiofragment over jihadisme en radicale islam
Audiofragment over jihadisme en radicale islam
Jihadistische dreiging
[spreker 1] Welke ontwikkelingen zien jullie op het gebied van de jihadistische dreiging?
[spreker 2] We zien al enige jaren dat veel daders alleen handelen: ze zijn meestal geïnspireerd door Islamitische Staat, door ISIS, maar worden niet aangestuurd door ISIS. Hoewel zij geen uitgesproken doelwitvoorkeur hebben, lijkt het vanwege de symbolische waarde en de media-aandacht alsof zij zich voornamelijk richten op Joodse of Israëlische doelwitten, personen die worden beschuldigd van ontheiliging van de islam, of evenementen waarbij grote menigtes bijeenkomen.
[spreker 1] Wat valt er te zeggen over dit soort aanslagen?
[spreker 2] Dit soort aanslagen door individuen zijn eenvoudig van opzet zoals een mesaanval, maar kunnen nog steeds veel slachtoffers tot gevolg hebben. Dat is zeker het geval als met een voertuig op menigtes wordt ingereden. Van deze aanslagen kan een copy-cat-werking uitgaan; ook naar personen met een andere ideologische achtergrond, zoals de man die op 20 december in Maagdenburg inreed op een kerstmarkt.
[spreker 1] Hoe staat het met de jihadistische beweging in Nederland?
[spreker 2] Dat beeld is diffuus. Een aanzienlijk deel van de jihadisten die bekend zijn bij de AIVD is ook actief in het jihadistische online landschap. Hier houden zij zich onder andere bezig met het bekijken, maken, bewerken en verspreiden van jihadistische content. Veel van deze jihadisten maken deel uit van online groepen, netwerken of kanalen waardoor zij in contact komen met andere jihadisten. Deze netwerken strekken zich uit over landsgrenzen en bestaan merendeels uit tieners en jongvolwassenen. In deze netwerken bevinden zich ook Nederlanders. Het risico bestaat dat één persoon, enkelingen of een groep overgaan tot een geweldsdaad in Nederland, al dan niet geïnspireerd door de propaganda die verspreid wordt. Het blijft een uitdaging om deze geweldsdreiging in te schatten. Wel neemt de dreiging van gekende, oudere fysieke netwerken af, maar deze dreiging is niet volledig verdwenen.
[spreker 1] Is er ook sprake van dreiging vanuit het buitenland tegen Nederland?
[spreker 2] Naast de dreiging van geradicaliseerde individuen heeft Nederland ook te maken met de dreiging vanuit jihadistische groepen uit de zogenaamde ISIS-provincies. Vooral de dreiging vanuit IS in de Khorasan Provincie (ISKP) richting het Westen houdt aan. ISKP heeft een internationale agenda waarbij zij ook het Westen wil treffen. Zij proberen personen via het internet te radicaliseren. Daarnaast maken zij gebruik van Centraal-Aziatische of Kaukasische netwerken, die zich vaak al langere tijd in Europa bevinden. Het is relatief eenvoudig voor jihadisten in westerse landen om in contact te komen met mediaorganisaties van ISIS-provincies. Leden van die provincies stimuleren vervolgens jihadisten in westerse landen om een aanslag te plegen. Daarentegen is de fysieke dreiging vanuit ISIS-Syrië en ISIS-Somalië tijdelijk afgenomen, maar zeker nog niet verdwenen. Ze hebben afgelopen periode zware militaire aanvallen te verduren gekregen, waardoor een externe aanslag capaciteit voorlopig verstoord lijkt. Althans, dat lijkt zo, maar deze dreiging is zeker nog niet weg.